مرجعیت و انقلابهای شیعه
بسم الله الرحمن الرحیم
مروری بر انقلاب 1920 عراق سیدمهدی
آنچه همیشه در روند تحلیل تاریخ انقلابهای شیعه نمود ویژه دارد ، نقش رهبری مرجعیت دینی در این انقلابها است . بطوریکه می توان ادعا نمود که بدون این رهبری سرنوشت ساز ،هیچ حرکت ، نهضت و انقلابی ،به سرانجام مطلوب نرسیده،و یا اگر در مقاطعی به توفیقاتی دست یافته باشد، در ادامه به شکست منجر شده است . مرجعیت و فقاهت در همیشه تاریخ بزرگترین پشتوانه وپناهگاه شیعیان در مواجهه با زیاده طلبی اجانب و محور عمده قیامها بر ضد آنان بوده است . از آن جمله انقلاب بزرگ 1920 مردمی در عراق، پس از جنگ جهانی اول را میتوان برشمرد .
آیت الله میرزا محمد تقى شیرازی پیشواى انقلاب عراق و نخستین فروزنده شعله آن ، از بزرگترین مراجع و مشهورترین چهره هاى عصر خویش در علم و تقوا و غیرت دینى بود. موضع گیرى با درایت وى در برابر دولت انگلیس در واقعه انقلاب عراق و طلب حقوق بر باد رفته مردم آن دیار، و امر به دفاع و صدور آن فتواى پر اهمیت که عراق را دگرگون کرد، یکى از آنهاست . و این به سبب عظمت این شخص در جامعه و مکانتى که در دلهاى مردم داشت ، بود. او بحق هر چه داشت و هر نیرو و امکانى که در توانش بود، در این راه گذاشت ، حتى از فرزندان خود نیز دریغ نورزید، چه در همین جریان بود که پسرش میرزا محمد رضا دستگیر شد! آرى او استقلال کشور اسلامى عراق را به بهاى جان خویش و فرزندانش خرید. میرزا محمد تقى شیرازى ، فقیهى هوشمند و بیدار بود و مى دانست که دولتهاى غربى و مخالفان اسلام بخصوص بریتانیاى چپاولگر براى دستیابى به مقاصد شوم خویش و استعمار کشورهاى مسلمان ، از اتحاد آنان سخت در بیم و هراس اند و با تمام قوا سعى دارند بین آنان تفرقه بیندازند. وى با درک این واقعیت ، کوشش بسیارى کرد تا میان سنى و شیعه اتحاد برقرار کند و نقشه هاى شوم استعمارگران را نقش بر آب سازد . نیروهاى انگلستان و همدستانش در جنگ جهانى اول با طرح این شعار که هدف ما رهایى کامل ملتهاست توانستند عراق و دیگر کشورهاى عربى را تصرف کنند، اما پس از اشغال عراق نه تنها به آنها استقلال ندادند که سعى کردند با برگزارى رفراندم فرمایشى به اشغال خود حالت قانونى دهند و آنگاه که عده اى از آزادیخواهان درخواست استقلال کردند ،آنها را تبعید و زندانى کردند .
در این هنگام آیت الله میرزا محمد تقى شیرازى با صدور فتوایى به عراقیان اجازه داد که اگر انگلیسیان از دادن حقوق آنها سرباز زدند آنان دست به اسلحه برند و حق خود را باز پس گیرند. و این گونه بود که آتش انقلاب عظیم مردمی در عراق زبانه کشید.
حیات رهبری سیاسى انقلابی بزرگ
ارزشمندترین فعالیت سیاسى آیت الله میرزا محمد تقى شیرازى ، رهبرى انقلاب بزرگ عراق در 1920 بود.
پس از اینکه انگلستان در ( 1914 م ) (1332 ق) علیه امپراتورى عثمانى اعلان جنگ کرد و تصمیم گرفت شهر بصره در عراق را به تصرف خویش در آورد. چون اهالى بصره از این موضوع اطلاع پیدا کردند سخت به هراس افتاده از علما کمک خواستند. عالمان آگاه به زمان این بار نیز چون همیشه موضع گیرى مناسبى اتخاذ کردند و به نداى مظلومانه مردم بصره پاسخ مساعد دادند. آنان ، هم فتوا بر وجوب دفاع دادند و هم مردم را به پیکار علیه انگلیس متجاوز تحریک و تشویق کردندو خود نیز پیشاپیش مجاهدان و عشایر عراق به طرف میدانهاى نبرد حرکت کردند.
آیت الله میرزا محمد تقى شیرازى ساکن کربلا بودو روح مبارزه با انگلستان را در کالبد مسلمانان دمید. خود نیز شجاعانه براى به دست آوردن حقوق پایمال شده عراقیان قیام کرد، و فتواى تاریخى و حماسى خویش را که غیرت وطنى و دینى مردم عراق را به جوش آورد، صادرنمود و مردم عراق را براى جهاد مقدس در مقابل بریتانیاى تجاوزگر مهیا نمود. در پى صدور این فتوا، انقلابى ملى و اسلامى به نام " انقلاب عشرین " یا انقلاب بزرگ عراق تبلور یافت که سرانجام به رهایى عراق از تسلط انگلستان منجر شد.
میرزا به طور مداوم و با پشتکارى فراوان ، مردم مسلمان عراق را براى یارى دین و بیرون راندن کفار متجاوز از کشور اسلامى بر مى انگیخت . آیت الله محمد تقى شیرازى در نیمه اول سال 1919 م . شیخ مهدى خالصى را، که از دشمنان سر سخت انگلستان بود به منظور مشاوره در امور دینى و سیاسى از کاظمین به کربلا فراخواند. همچنین وى از بزرگانى دیگر مانند آیت الله کاشانى ، سید محمد على شهرستانى ، میرزا احمد خراسانى و فرزند خویش میرزا محمد رضا براى مشاوره در امور سیاسى و رهبرى نهضت استفاده مى کرد. در حقیقت این پنج تن یاور وى در مشکلات و مصایب و مدافع ایشان در مواقع حساس و بحرانى بودند.
آیت الله شیرازى در برابر دشمن متجاوز و ستمگران ، با ابهت و با صلابت بود و حاضر نبود با هیچ یک از سران انگلیسى در هر رتبه اى که باشد، ملاقات کند.
در پى برگزارى انتخابات در عراق مخالفتهایى در شهرهایى نظیر بغداد و کربلا علیه انگلستان صورت گرفت . در کربلا میرزا محمد رضا فرزند میرزا، تشکیلاتى به نام " الجمعیه الاسلامیه " به وجود آورد. هدف این گروه مبارزه با قیمومیت انگلستان و آزاد سازى عراق از سلطه اجانب بود. آنان در نظر داشتند پس از استقلال ، عراق را تحت ریاست فردى مسلمان در آورند. در آن هنگام آیت الله میرزاى شیرازى در تقویت این حرکت ، فتوایى بدین صورت صادر کرد:
هیچ مسلمانى حق انتخاب و اختیار غیر مسلمان را براى حکومت و سلطنت بر مسلمانان ندارد.
هنوز مدتى کوتاه از فعالیتهاى جمعیت اسلامى نگذشته بود که انگلستان تصمیم به دستگیرى و تبعید اعضاى فعال آن گرفت . و در ذیقعده 1337 ق . تعدادى از اعضاى آن دستگیر و به بغداد فرستاده شدند تا از آنجا به هندوستان تبعید گردند.
هنگامى که میرزا محمد تقى شیرازى از این حادثه آگاه شد، نامه اعتراض آمیزى به ویلسون نوشت و خواستار آزادى آن گروه گردید. پاسخ نامه مایوس کننده بود و بدین جهت آیت الله تصمیم گرفت هجرت انگلیس را صادر کند. انتشار این خبر موجب رعب انگلیس شد و پس از مدتى تبعید شدگان آزاد و به وطن خویش باز گردانده شدند.
فتاواى مشهور مراجع عظام
آیت الله شیرازى به رغم کهولت و ناتوانى جسمى ، به انقلاب و امور مربوط به آن بسیار اهمیت مى داد. وى براى پیشبرد اهداف مقدس انقلاب عراق و تامین نیازمندیهاى جبهه ، هر چه از دستش بر مى آمد انجام مى داد. نوشته اند:
((مقلدان آیت الله شیرازى از دورترین نقاط، وجوهات شرعى را براى ایشان ارسال مى کردند، لذا در برخى از روزها نزد وى انبوهى از طلا و نقره به چشم مى خورد، ولى ایشان ، همه را به جبهه هاى جنگ مى فرستاد.))
در همین ایام ویلسون ، نماینده انگلستان در عراق تصمیم گرفت با فرستادن پیام تسلیتى باب گفتگو با شیخ را باز کندو او را به پندار خود بفریبد اما نتوانست و انقلاب همچنان ادامه یافت
متعاقب این اوضاع نیروهاى انگلیسى که در ایران و هند مستقر بودند به طرف عراق روانه شدند تا اینکه تعداد آنها به یکصد و پنجاه هزار نفر رسید که به انواع سلاحهاى پیشرفته و هواپیماهاى جنگى مجهز بودند. قدرت روز افزون نیروهاى انگلستان ، تمام شدن منابع مالى مجاهدان و قرار گرفتن آنان در محاصره اقتصادى و نظامى ، نیز تغییر سیاست انگلستان و پیشنهاد تشکیل حکومت ملى در عراق از طرف دیگر موجب شد که بین رهبران جهاد اختلاف افتد و انقلاب متوقف شود. دولت انگلستان به طور رسمى تغیر سیاست خود را اعلام کرد و بدین سان استقلال خود را هر چند ناقص به دست آورد. اگر انقلاب به پیروزى نظامى مى رسید علما مى توانستند با تشکیل حکومت اسلامى عراقى آباد و آزاد بسازند عوامل فوق در کنار سستى که به مناسبت شروع فصل کشاورزى در مردم عراق پدید آورده بود باعث شد که نیروهاى انگلستان بتوانند به طرف شهرهاى مقدس پیشروى و کربلا، کوفه و آنگاه نجف را اشغال کنند.
پس از اشغال نجف 17 تن از علما و از جمله حسن فرزند شیخ الشریعه دستگیر و براى تبعید روانه بصره شدند. سرانجام روح پر فتوح آیت الله شریعت اصفهانى پس از عمرى تلاش در راه اسلام و قرآن در شب یکشنبه هشتم ربیع الثانى سال 1339 ق . قفس تن را درید و آن نفس مطمئنه به سوى پروردگارش پر کشید و پیکر مطهرش در جوار قبر امیرمؤ منان علیه السلام به خاک سپرده شد.در سال 1366 ق . که آیت الله حاج آقا حسین قمى دار فانى را وداع کرد و مى خواستند او را کنار شیخ الشریعه دفن کنند در هنگام حفر قبر مقدارى از قبر شیخ شریعت خراب شد و حاضران با تعجب دیدند جسد آن فقیه فرزانه هنوز کاملا تازه است چنانکه گویا روز پیش به خاک سپرده شده است . یادشان همیشه تاریخ زنده باد .